Zasady pisowni „ó” i „u”

W języku polskim samogłoskę U możemy zapisać na dwa różne sposoby. Jako U potocznie zwane otwartym (zwykłym), oraz jako Ó tzw. zamknięte (kreskowane). Kiedy używamy „U”, a kiedy „Ó”.

„Ó” piszemy w następujących okolicznościach:
– kiedy „Ó”, wymienia się na O, E lub A np. pióro-pierze, wzór-wzory, powrót- wracać
– w wyrazach kończących się –ów, -ówka, -ówna np. żarówka, klasówka, psów, batonów, Barówna, Woźniakówna. Wyjątkami od tej reguły są wyrazy zasuwka, skuwka, zakuwka, wsuwka. Wynika to z faktu, iż „u” nie jest w ich przypadku częścią przyrostka, a rdzenia wyrazu: zasuwka-zasuwać, skuwka-skuwać, zakuwka-zakuwać, wsuwka-wsuwać.
-„ó” nigdy nie występuje na końcu wyrazu

„U” piszemy w następujących okolicznościach:
– zawsze na końcu wyrazu np. telefonu, kartonu
– na początku większości wyrazów np. ukarać, uczynek, upominek. Istnieją wyjątki od tej reguły np. ówczesny, ósmy, ósemka.
– gdy wyraz ma końcówkę  –uje, -ujesz, -ujecie, -ujemy, -uję, – ują  np. pracuje, pracujesz, pracujecie, pracujemy, pracuję, pracują
– gdy wyraz kończy się na: -uch (brzuch), -uchna (Kostuchna), -uchny (złociuchny), -ula (kaniula), -ulek (szpulek), -uleńka (babuleńka), -ulka (szpulka), -ulo (mężulo), -un (harpun), -unek (meldunek), -unia (córunia), -usia  (mamusia), -us (prymus), -uszek (okruszek), -uszka (poduszka), -uszko (jabłuszko), -uś (wnuś), -uśki (maluśki), -utki (malutki).

Zasady pisowni „rz” i „ż”

W języku polskim funkcjonują dwie formy  zapisu głoski Ż. Może więc ona być zapisywana jako „Ż”, bądź „RZ”. Współcześnie nie słyszymy różnicy w wymowie, jednakże kiedyś inaczej wymawiano każdą z tych głosek. Pozostałością po tym są już wyłącznie dwie formy zapisu, stosowane współcześnie w pisowni języka polskiego.

„Ż” używamy w następujących sytuacjach:
– gdy w wyrazach pokrewnych lub odmianie wymienia się na: G (książka-księga, możesz-mogę), DZ (koleżanki-koledzy, mosiężny -mosiądz), H (watażka-wataha, drużyna-druh), S (mężczyzna-męski, niżej-nisko) Z (obrażony-obraza, każę-kazać), ZI(wożę-wozić, mrożę-mrozić) , Ź (grożę-groźba, zakażony-zakaźny)
– „Ż” często występuje po literach R, L, oraz Ł np. lżyć, rżeć , małż Istnieją wyjątki jak np. współrzędne
– po literze N w wyrazach zapożyczonych np. inżynier, branża, lonża
– w partykułach np. jakże, jakiż, takiż, bodajże, niechajże
– w wyrazach rodzimych np. gżegżółka, mżawka, wżdy

„RZ” używamy w następujących sytuacjach:
– gdy w wyrazach pokrewnych lub odmianie wymienia się na: R (mierzyć-miara, parzyć-para)
– w zakończeniach wyrazów –arz (piłkarz), -erz (kuśnierz), -mierz (szermierz), -mistrz (burmistrz)
– po spółgłoskach B (brzuch, brzęczenie), CH (chrząszcz, chrząkać), D (drzewo, drzemka), G (grządka, grzebać), J (ujrzeć, spojrzenie), K (krztusić, krzątać), P (przybory, przedmiot), T (trzon, trzpień), W (wrzątek, wrzeciono). Wyjątki : babsztyl, kształt, odszkodowanie

Zasady pisowni „h” i „ch”

Spółgłoskę H w języku polskim zapisujemy na dwa sposoby. Jako „H” lub „CH”.

„CH” piszemy gdy:
– w wyrazach pokrewnych lub odmianie wymienia się na SZ (machina-maszyna, mech-meszek, ucho-uszko, grzech-grzeszek)
– na końcu wyrazu np. węch, groch, puch. Wyjątkiem są obcojęzyczne nazwy własne, w których zachowana zostaje oryginalna pisownia np. Utah.
– po spółgłosce S np. schnąć, schludny, schowek. Wyjątek stanowią wyrazy, w których zestawienie SH czyta się jako SZ np. show.
– w wyrazach rozpoczynających się na chalko- (chalkograf , chiro- (chiromancja), choreo- (choreografia), chrono- (chronologiczny), chryzo- (chryzofit).

„H” piszemy kiedy:
– w wyrazach pokrewnych lub odmianie wymienia się na G, Ż lub Z np. wahać- waga, druh-drużyna, błahy-błazen
– w wyrazach rozpoczynających się na hekto- (hektopaskal), helio- (heliocentryczny), hetero- (heterotroficzny), higro- (higrometr), hiper- (hipertoniczny), hipo- (hipotoniczny), homeo- (homeopatyczny), homo- (homogenizowany), hydro- (hydrolog)

Pozostałe zasady pisowni

W języku polskim znajdują się również inne zasady pisowni – ą/om/on, ę/em/en oraz pisownia „nie” łączna i oddzielna. Te ortograficzne zasady zostaną rozpisane w naszym kompendium wiedzy w późniejszym terminie, kiedy dodamy do naszej aplikacji nowe dyktanda z tymi zasadami.